Powiat gliwicki, gmina Rudziniec

(nazwa niemiecka: Bitschin, w latach 1936-1945 Fichtenrode, Kreis Tost-Gleiwitz)

 

Rys historyczny i stan obecny:

Początki Byciny sięgają przynajmniej pierwszej połowy XIII wieku. Istnienie miejscowości zostało ujawnione w dokumencie z 1263 roku. Brak materiałów źródłowych uniemożliwia opisanie średniowiecznych losów Byciny. Być może wioska była własnością książęcą, a następnie weszła w skład dóbr pyskowicko-toszeckich. W latach 1557-1558 cesarz Ferdynand I za sumę 9000 tysięcy talarów nadał Toszek i Pyskowice wraz z okolicami jako zastaw Friedrichowi von Redern z Wyszonowic na Dolnym Śląsku. Jego syn, Georg Friedrich von Redern, pozostał panem zastawnym do 1584 roku. Posiadłości zostały mu odebrane przez cesarza w związku z dokonaną w 1581 roku bezprawną egzekucją Jana Czecha, burmistrza Pyskowic. Georg Friedrich von Redern zmarł w 1586 roku w rodowym majątku w Wyszonowicach. Tymczasem dobrami toszecko-pyskowickimi w latach 1584-1586 zarządzał Friedrich von Schamberg. W 1586 roku właścicielem włości za sumę 36 tysięcy talarów został radca Georg von Redern ze Strzelec Wielkich (Opolskich), krewniak Redernów z Wyszonowic. W 1598 roku po śmierci Georga I von Redern posiadłości odziedziczył jego syn Georg II. Georg II von Redern zmarł w 1637 roku nie pozostawiając potomków. W niespokojnych czasach wojny trzydziestoletniej rozległe włości przypadły jego siostrze Margarethe von Kolovrat. Rok później Margarethe von Kolovrat z domu von Redern zmarła. Dobra zostały podzielone pomiędzy jej córki. Strzelce z przyległościami otrzymała Margarethe z małżonkiem Zygfrydem von Promnitz z Pszczyny, a Toszek, Pyskowice i okoliczne majątki odziedziczyła Sidonia, żona Caspara von Colonna-Fels. W takich okolicznościach Bycina stała się własnością rodu von Colonna. Po śmierci Caspra hrabiego Colonna w 1666 roku majątek otrzymał w spadku jego syn Gustaw (zm.1686r.). Powszechnie przyjmuje się, że w 1670 roku posiadłość w Bycinie odkupił od Colonnów hrabia Albert Leopold Paczensky von Tenczin. Warto jednak zauważyć, że w opracowaniu Augustina Wenzla „Geschichte Stadt und Herrschaft Ratibor” (s.253) wzmiankowany był pod datami 1661-1666 Stanislav Paczynski von Gross Patschin auf Bitschin, Preiswitz und Schwientochlowitz. Około 1700 roku kanclerz hrabia Albert Leopold wzniósł w Bycinie nową rezydencję, być może z wykorzystaniem murów starszej budowli zwanej „Villa Biczina”. Kolejnym właścicielem włości został jego syn radca cesarski i hrabia Rzeszy Franz Albert Paczynski von Tenczin (zm. 1736r.), do którego należały również majątki w Makowie, Chechle i Krowiarkach. W rękach rodziny Paczensky von Tenczin dobra w Bycinie pozostały do drugiej połowy XVIII wieku. W 1778 roku nabył je za 106 666 talarów Johann Gustav von Strachwitz z Kamieńca. Według źródła z 1783r. właścicielem posiadłości był Pan von Strachwitz. W Bycinie wzmiankowano folwark, szkołę, 10 gospodarstw kmiecych i 23 zagrodnicze. W sumie wioska liczyła 139 mieszkańców. W tymże 1783 roku miała miejsce transakcja na mocy której August von Werner za 318 166 talarów nabył włości obejmujące między innymi posiadłość w Bycinie. W 1787 roku kolejnym właścicielem bycińskiego majątku został hrabia Heinrich Leopold von Seherr-Thoss (zm.1804r.) z Ostroszowic (Weigelsdorf). Po śmierci Heinricha Leopolda jego synowie podzielili rozległe rodzinne włości. Najstarszy z nich Heinrich otrzymał Bycinę i Sośnicowice, średni Carl wziął Ostroszowice, a najmłodszemu Ernstowi przypadły m.in. Dobra i Moszna. W opracowaniu z 1830 roku wzmiankowano jako właściciela majątku w Bycinie Heinricha hrabiego von Seherr-Thoss. W wiosce znajdował się pałac, folwark, 71 domów, zamieszkanych przez 608 osób, w tym 13 ewangelików i 6 Żydów. Kościół katolicki położony był w Paczynie, podlegała mu kaplica zamkowa. W 1838 roku w rok po śmierci Heinricha von Seherr-Thoss jego spadkobiercy sprzedali dobra w Bycinie za 280 tysięcy talarów księciu Friedrichowi Augustowi Carlowi zu Hohenlohe-Öhringen (zm.1853r.) ze Sławięcic i Ujazdu. Według opisu miejscowości z 1845 roku majątek należał do księcia August zu Hohenlohe-Oehringen-Ingelfingen. W Bycinie wymieniono pałac, folwark, 85 domów, katolicką szkołę, 742 mieszkańców, w tym 20 ewangelików. Kaplica zamkowa podlegała pod proboszcza w Wielkiej Paczynie (Paczynie). W 1853 roku dobra odziedziczył syna księcia Augusta – Hugo 4. książę zu Hohenlohe-Öhringen (zm.1897r.). W 1855 roku Bycina liczyła 825 mieszkańców, a w 1861 roku – 920 mieszkańców, w tym 887 katolików i 33 ewangelików. Majątek w Bycinie wchodziła w skład fideikomisu – Fideicommiss-Herrschaft Bitschin. W 1876 roku posiadłość dzierżawiła wdowa Nitzsche, a generalnym pełnomocnikiem był inspektor Wiebmer z Byciny koło Rudzińca (in Bitschin bei Rudzinitz). W 1886 roku dobra Bycina liczyły 705ha, w tym 257ha pól uprawnych, 54ha łąk, 16ha pastwisk, 346ha lasów, 10ha stawów, 22ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W gospodarstwie działała gorzelnia. Na folwarku hodowano 45 koni, 71 sztuk bydła, w tym 46 krów. Posiadłość będącą częścią majoratu Ujazd dzierżawił Hermann Enger. W latach 1894-1902 gospodarstwo prowadził inspektor Kaschel. W 1897 roku po śmierci księcia Hugo zu Hohenlohe-Öhringen włości otrzymał w spadku jego najstarszy syn książę Chrystian Kraft (zm.1926r.) 5 Fürst zu Hohenlohe-Öhringen, 2. Herzog von Ujest. W 1905 roku majątkiem w Bycinie zajmował się inspektor Walter Assig. Powierzchnia posiadłości wynosiła 700ha, w tym 250ha pól uprawnych, 57ha łąk, 7ha pastwisk, 355ha lasów, 31ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Cały fideikommissherrschaft Bitschin liczył w tym czasie 9082ha i był zarządzany przez dyrektora ekonomicznego Liebnera z Poniszowic. W 1909 i 1912 roku gospodarstwo w Bycinie prowadził inspektor Josef Strzyz. W 1912 roku powierzchnia majątku wynosiła 615ha, w tym 185ha pól uprawnych, 52ha łąk, 7ha pastwisk, 355ha lasów, 16ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W 1917 roku inspektorem na folwarku w Bycinie był Pan Rindfleisch. Zatrudniano również asystenta i administratora gorzelni. Cztery lata później jako zarządcę wzmiankowano inspektora Nellhübela. W 1926 roku po śmierci księcia Chrystian Kraft górnośląski kompleks majątków objął jego młodszy brat książę Hans (zm.1945r.) 6. Fürst zu Hohenlohe-Öhringen, 3. Herzog von Ujest. W tym czasie powierzchnia majątku w Bycinie wynosiła 696ha, w tym 229ha pól uprawnych, 49ha łąk, 5ha pastwisk, 12ha stawów, 383ha lasów, 4ha ogrodu, 14ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Na folwarku administrował inspektor Kunisch. W kolejnych latach posiadłość w Bycinie traciła znaczenie dla rodziny zu Hohenlohe-Öhringen i powoli była wyprzedawana. W 1930 roku liczyła już tylko 472ha, w tym 320ha pól uprawnych, 102ha łąk, 10ha pastwisk, 4ha ogrodu, 2ha nieużytków, 22ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwo prowadził inspektor Pfützner zamieszkały w Bycinie. W latach trzydziestych XX wieku (prawdopodobnie w 1933r.) książę Hans zu Hohenlohe-Öhringen sprzedał resztę gruntów dóbr rycerskich Bycina spółce „Bauernsiedlung” z Berlina, która dokonała parcelacji posiadłości. Zabudowania gospodarcze folwarku podzielono pomiędzy kilkunastu rolników. Pałac nie został objęty podziałem. W czasach Polski Ludowej rezydencję zmieniono w wielorodzinny budynek mieszkalny dla pracowników gospodarstwa rolnego. Następnie w pałacu były mieszkania socjalne podlegające pod zarząd samorządu. W 1946 roku wyremontowano pałacową kaplicę, która odtąd przez kilkadziesiąt lat wykorzystywana była jako kościół filialny parafii w Paczynie. Brak bieżących remontów doprowadził do znacznego wyeksploatowania budynku. Stan techniczny pałacu już w latach osiemdziesiątych XX wieku był zły. Na początku następnej dekady zaczął przeciekać dach na kaplicą. Nie został on jednak naprawiony, a za to w Bycinie rozpoczęto budowę kościoła. W 1993 roku wierni ostatecznie opuścili pałacową kaplicę. Obecnie kilka ze zdobiących ją obrazów możemy zobaczyć we wspomnianym kościele. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku zaniedbany pałac sprzedano prywatnemu inwestorowi. Około 2001 r. prywatny inwestor wyremontował jedną z bocznych elewacji, niestety prace zostały bardzo szybko wstrzymane. Jeszcze w 2006 roku pałac otoczony był drewnianymi rusztowaniami, po których w 2012 roku nie było już śladu. W 2012 roku portal kamienny głównego wejścia był już uszkodzony. W 2013 roku odpadły jego kolejne fragmenty. Właściciel od 2009 r. próbuje sprzedać rezydencję. Jednocześnie przedstawiciele inwestora nie pojawiają się na spotkaniach kontrolnych, nieraz nie odpowiadają na pisma od Konserwatora Zabytków. Za nie wykonywanie zaleceń pokontrolnych służb konserwatorskich dotyczących zabezpieczenia niszczejącego budynku właściciela ukarano grzywną. Ostatecznie w 2013 roku na zlecenie Śląskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków wykonano ekspertyzę, z której wynika, że stan techniczny pałacu jest zły i bardzo zły, a niektóre partie dachu i stropów grożą zawaleniem. 30 kwietnia 2014 roku minął po raz kolejny termin wykonania prac zabezpieczających, które zawarto w zaleceniach pokontrolnych. Prace nie zostały przeprowadzone. W związku z tym w październiku 2014 roku odbyło się kolejne spotkanie pracownika urzędu z przedstawicielem właściciela pałacu. Ponoć ekspertyza wykonana na zlecenie ŚWKZ została przekazana firmie wykonawczej w celu przygotowania kosztorysu. Właściciel z podjęciem prac czeka na kosztorys. Z informacji uzyskanych od mieszkańców Byciny wynika, iż resztki portalu, który ostatecznie rozpadł się w 2014 roku, zostały zebrane i są ponoć zabezpieczone na terenie pałacu.

Stan pałacu w 2005 roku

 

Pałac

Późnobarokowy pałac wzniesiony około 1700 r. z fundacji hr. Alberta Leopolda Paczyńskiego z Tenczyna prawdopodobnie z wykorzystaniem murów starszej budowli. Rezydencję przebudowano w wyniku kolejnych pożarów w latach 1767, 1784 i 1867. W wyniku przebudowy dokonanej przez książąt zu Hohenlohe-Oehringen po pożarze z 1867 roku rozebrano pałacową wieżę, zmieniono dach i zamurowano krużganki.   

Pałac murowany z cegły, potynkowany, założony na planie litery „L”, wzniesiony na sklepionych piwnicach, trzykondygnacjowy, nakryty dachem mansardowym. Fasada (elewacja południowo-wschodnia) piętnastoosiowa z przejazdem na osi, ozdobionym kamiennym późnobarokowym portalem z kartuszem herbowym Paczyńskich w zwieńczeniu (stan nieaktualny, portal rozpadł się w latach 2012-2014) . Na lewo od przejazdu okna doświetlające klatkę schodową, umieszczone między kondygnacjami. W elewacjach od strony dziedzińca znajdują się częściowo zamurowane krużganki. W trakcie prac remontowych skuto zewnętrzne tynki oraz wiele ozdobnych detali architektonicznych. Jak powinien wyglądać pałac pokazuje odrestaurowana elewacja boczna. Wnętrza przekształcone, w układzie jedno- i dwutraktowym. Część pomieszczeń nakryta sklepieniami: krzyżowymi, kolebkowymi i kolebkowymi z lunetami. W narożniku południowo – wschodnim kaplica p.w. Świętej Trójcy. Kaplica wzniesiona na rzucie prostokąta, zwieńczona sklepieniem nieckowym, na którym około 1730 r. wykonano późnobarokową polichromię przedstawiająca między innymi Wniebowzięcia Matki Boskiej i czterech Ojców Kościoła. Ze względu na brak możliwości wejścia do środka budynku trudno ocenić czy polichromia jeszcze istnieje. Pałac zabezpieczony przed wejściem można zobaczyć tylko z zewnątrz.

 

Zdjęcia z maja 2012 roku

 

Zabytki w Bycinie

Do rejestru zabytków w Bycinie wpisano zespół pałacowy i folwarczny: pałac, park, młyn, stodołę, 2 czworaki, oficynę (oborę, osobny wpis, nr rej.: 313/60 z 7.03.1960r.) 07.03.1960 r., pod nr rej.: 315/60, wpis ponowiono 10.03.1997 roku.

 

Pałac w Bycinie w maju 2013 roku

Informacje praktyczne i dojazd:

Dojazd komunikacją publiczną do Byciny zapewniają autobusy PKS kursujące z Gliwic oraz Pyskowic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK 901 do Pyskowic, a następnie przed wjazdem do centrum miasta skręcić w lewo w DK 40 w kierunku Kędzierzyna-Koźla, przy tej trasie leży Bycina. Z Gliwic w jedną stronę nieco ponad 20 km. Pałac znajduje się na niewielkim wzniesieniu, na północnym krańcu Byciny, przy lokalnej drodze do Paczyny. Na miejscu nie ma parkingu, samochód najlepiej zostawić na poboczu drogi.

 

Damian Dąbrowski

Marzec 2009 r., aktualizacje: maj 2012r., maj 2013r., marzec 2015r.

 

Joomla templates by a4joomla