Powiat jaworski, gmina Bolków
(nazwa niemiecka: Nieder Baumgarten, Kreis Bolkenhain)
Rys historyczny i stan obecny
Początki miejscowości sięgają XIII w. Początkowo wioska stanowiła własność książęcą, później należała do zakonu cystersów z Henrykowa, a następnie przeszła w ręce śląskiego rycerstwa. W XV–XVIII w. majątek w Sadach Dolnych posiadała rodzina von Tschirnhaus, między innymi Andreas von Tschirnhaus Und Bolkenhain auf Ober Baumgarten (zm. 1582 r.) i Hans von Tschirnhaus (zm. 1585 r.). W latach 1844-1863 dobra należały do rodziny von Treskow, następnie przeszły na rodzinę von Nayhauss-Cormons. W 1886 r. właścicielką posiadłości liczącej 571 ha była hrabina von Nayhauss-Cormons z domu von Treskow. W 1894 r. majątek o powierzchni 590 ha należał do hrabiego Meinhardta von Nayhauss-Cormons, być może jej syna. W rękach rodziny von Nayhauss-Cormons dobra pozostały do 1899 r. Następnie nabył je hrabia Stanislaus von Hoyos. W 1912 r. majątek liczący 610 ha należał do hrabiego Hansa von Hoyos. Z kolejnych ksiąg adresowych wynika, że Hans von Hoyos był właścicielem posiadłości co najmniej do 1937 r. W tym czasie jej powierzchnia zmniejszyła się do 584,1 ha. W rękach rodziny von Hoyos dobra pozostały do 1945 r., w czasach Polski Ludowej zostały znacjonalizowane. Obecnie pałac wraz z otaczającym go parkiem są własnością prywatną. W pałacu znajduje się niewielki hotel i ośrodek konferencyjny. Zabytek można zobaczyć przede wszystkim z zewnątrz.
Pałac
Dwór w Sadach Dolnych został wzniesiony przez rodzinę von Tschirnhaus w XVI bądź XVII w. W czasach późniejszych budowla była wielokrotnie przebudowywana. Obecny neogotycki pałac został zbudowany w XIX w., być może z wykorzystaniem murów starszej rezydencji. Budynek murowany, potynkowany, wzniesiony na planie kwadratu, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty płaskim dachem. Elewacja siedmioosiowa z centralnym trzyosiowy ryzalitem, poprzedzonym gankiem kolumnowym podtrzymującym balkon. Do jednej z elewacji bocznych dostawiona kwadratowa trzykondygnacyjna wieża. Elewacje zachowały część ozdobnych neogotyckich detali architektonicznych: krenelaż, gzyms między piętrami, nadokienniki. Okna prostokątne, jedynie w drugiej kondygnacji i w wieży zamknięte półkoliście.
Zabytki w Sadach Dolnych
Do rejestru zabytków w Sadach Dolnych wpisano zespół pałacowy: pałac (14.08.1987 r., nr rej.: 905/J), park (4.02.1985 r., nr rej.: 861/J).
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do miejscowości zapewniają autobusy PKS kursujące między innymi z Bolkowa, Kamiennej Góry i Wrocławia. Niestety jeżdżą one dość rzadko. Wybierającym się w drogę z Górnego Śląska polecam dojazd z przesiadką we Wrocławiu. Osobom podróżującym własnym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Kostomłoty, następnie DK 5 w stronę Bolkowa. Sady Dolne znajdują się przed Bolkowem, na lewo od tej ostatniej trasy. Odległość: w jedną stronę około 230 km. Samochód można zaparkować w pobliżu pałacu.
Damian Dąbrowski,
Czerwiec 2011 r.
