Powiat kędzierzyńsko-kozielski, gmina Polska Cerekiew
(nazwa niemiecka: Sakrau, w latach 1936-1945 Rosengrund, Kreis Cosel)
Zabytki w Zakrzowie
Do rejestru zabytków w Zakrzowie wpisano kościół parafialny p.w. św. Mikołaja (14.03.1966r., nr rej.: 1207/66); zespół pałacowy: pałac (14.01.1977r., nr rej.: 2022/77) i park (12.02.1988r., nr rej.: 163/88); dwór z 1814r., przebudowany w 1956r. (7.12.1972r., nr rej.: 1986/72).
Początki Zakrzowa sięgają końca XIII wieku. Pierwsza źródłowa wzmianka o miejscowości pochodzi z „Księgi uposażenia biskupstwa wrocławskiego” datowanej na przełom XIII i XIV w. Prawdopodobnie z Zakrzowa koło Koźla pochodzili Zakrzowscy herbu Ostoja, znani z dokumentów z XV wieku. Następnie miejscowość znika ze źródeł historycznych na kolejne kilka wieków. Na przełomie osiemnastego i dziewiętnastego stulecia dobra rycerskie w Zakrzowie wchodziły w skład posiadłości hrabiów von Gaschin z Polskiej Cerekwi. W 1822r. majątek w Zakrzowie i Sukowicach zakupił porucznik Promnitz. W 1829r. obydwie posiadłości objął austriacki Kammerherrn Heinrich hrabia von Larisch-Mönnich. W 1845r. w Zakrzowie istniał już folwark. W dokumencie z tego roku brak jednak informacji na temat rezydencji. Hrabia Heinrich von Larisch-Mönnich pozostał właścicielem posiadłości w Zakrzowie przynajmniej do 1857r. W powicie kozielskim należały do niego również majątki w Ostrożnicy, Przedborowicach i Sukowicach. Około 1859r. wszystkie wymienione dobra odziedziczył Leo von Larisch auf Schönstein w Austrii, syn hrabiego Heinricha von Larisch-Mönnich. Z danych z 1861r. wynika, iż Zakrzów był dużą wioską. Mieszkało w niej 1377 osób, w tym 1361 katolików, 4 ewangelików i 12 Żydów. W miejscowości znajdował się kościół katolicki p.w. św. Mikołaja, wybudowany w 1831r. W 1886r. majątek Zakrzów wraz z folwarkami Annahof i Czyssek (Cisek) liczył 243ha, w tym 235ha pól uprawnych, 1łąk, 7ha dróg i podwórzy gospodarczych. Gospodarstwem należącym do hrabiego von Larisch-Mönnich zamieszkałego w Freistadt w Austrii zarządzał inspektor Dluhosch. Przed 1894r. rodzina von Larisch-Mönnich połączyła majątki Ostrożnica (Ostrosnitz, 431ha), Przedborowice (Przeborowitz, 206ha), Zakrzów (Sakrau,249ha) i Sukowice (Suckowitz, 196ha) w dobra Herrschaft Ostrosnitz. Ich właściciel Georg Graf von Larisch-Mönnich początkowo mieszkał w zamku w Pardubicach w Czechach. Na przełomie XIX i XX wieku przeniósł się do nowo wybudowanego pałacu w Zakrzowie. Po 1905r. Georg Graf von Larisch-Mönnich sprzedał pruskiemu skarbowi państwa majątki Ostrożnica i Przedborowice. Z pozostałych włości utworzył Herrschaft Sakrau o powierzchni 596ha. W posiadaniu tych dóbr był jeszcze przez przynajmniej trzy lata. Przed 1912r. państwo stanowe Zakrzów, obejmujące Cisek (Czissek, 151ha), Zakrzów (Sakrau) z folwarkiem Annahof (249ha, w tym 238ha pól uprawnych, 2ha łąk, 9ha gospodarstwa) i Sukowice (Suckowitz) z folwarkiem Lapczyna (196ha) zakupił Bolko Graf von Haslingen-Schickfus. Nowy właściciel zamieszkał w pałacu w Zakrzowie. Majątek w Zakrzowie należał do hrabiego Bolko von Haslingen-Schickfus przynajmniej do 1937r. Za jego rządów powierzchnia dóbr uległa znacznemu pomniejszeniu. Jeszcze przed 1926r. rozparcelowana została większość majątku Cisek. Pozostało z niego zaledwie 67,5ha. W 1937r. całkowita powierzchnia dóbr państwa stanowego Rosengrund (nazwa Zakrzowa od 1936r.) wynosiła tylko 255,91ha. Majątek Zakrzów liczył 79,42ha, w tym 74,67ha pól uprawnych, 1,77ha łąk, 2,98ha gospodarstwa, natomiast majątek Sukowice (Mühlengrund) z folwarkiem Lapczyna 176,49ha, w tym 69,42ha pól uprawnych, 95ha łąk, 1,14ha stawów, 6,09ha lasów, 4,84ha gospodarstwa. Po drugiej wojnie światowej włości zostały rodziny von Haslingen-Schickfus zostały przejęte przez państwo polskie. W budynku pałacu w Zakrzowie umieszczono Szkołę Straży Pożarnej. W kolejnych latach obiekt w dalszym ciągu pełnił funkcje oświatowe, jako Szkoła Zielarska „Herbapolu”. Po zmianach ustrojowych 1989 roku pałac stał się własnością władz samorządowych. Od 1991r. zabytkiem zarządza Ludowy Klub Jeździecki „Lewada”. W latach 2008-2009 przeprowadzono remont elewacji pałacu. Budynek jest dobrze utrzymany. Na terenie otaczającego go parku odbywają się cykliczne zawody jeździeckie oraz inne imprezy plenerowe. W sierpniu 2021r. w wyniku przetargu pałac i park zostały sprzedane. Nieruchomość za 3 mln złotych odkupił od gminy Polska Cerekiew Zdzisław Bik, prezes firmy Fasing z Katowic.
Dwór
Budynek został zbudowany w 1814 roku jako siedziba zarządcy dóbr rodu von Gaschin. Po 1822 roku rezydencja porucznika Promintza. Gdy w Zakrzowie na przełomie XIX i XX wieku został wybudowany nowy pałac, budynek ponownie stał się siedzibą inspektorów nadzorujących folwark. Obecnie zabytek pełni funkcje wielorodzinnego budynku mieszkalnego. Dwór murowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z użytkowym poddaszem, nakryty dachem naczółkowym ze współczesnymi oknami dachowymi. Fasada siedmioosiowa z centralnym głównym wejściem poprzedzonym gankiem filarowym, zwieńczonym tarasem. Wejście akcentuje wystawka zamknięta trójkątnym przyczółkiem. Elewacje skromnie dekorowane, uproszczone, zachowały wydatny gzyms wieńczący i kordonowy gzyms między kondygnacjami oraz proste opaski wokół okien. Dwór znajduje się w ciągu zabudowań mieszkalnych i gospodarczych od północy zamykających dawny dziedziniec folwarczny.
Pałac
Neobarokowy pałac wzniesiony w latach 1898-1902 na zlecenie hrabiego Georga von Larisch-Mönnich. Budynek murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny z zagospodarowanym poddaszem, nakryty wysokim dachem wielospadowym z lukarnami. Fasada dziewięcioosiowa z centralnym głównym wejściem umieszczonym w trzykondygnacyjnym ryzalicie, poprzedzonym gankiem kolumnowym podtrzymującym balkon. Elewację frontową zamykają dwa kolejne ryzality. Elewacja ogrodowa powtarza układ fasady, pozbawiona jest jedynie ganku. Elewacje zachowały podziały ramowe za pomocą gzymsów i lizen, obramowania otworów okiennych oraz boniowanie pasowe cokołu. Wnętrza pałacu przekształcone, część z nich zamieniona na pomieszczenia biurowe. Na osi budynku hol z główną klatką schodową, umieszczoną w centralnym ryzalicie fasady.
Pałac otacza niewielki park krajobrazowy. W pobliżu zachowane dawne zabudowania gospodarcze, obecnie wykorzystywane przez klub jeździecki.
Zdjęcia pałacu z lat 2004-2008
Informacje praktyczne i dojazd
Zakrzów położony jest około 18 kilometrów na południe od Kędzierzyna – Koźla. Z miasta powiatowego dojazd DK40 do Reńskiej Wsi i dalej DK 45 w kierunku Raciborza. Z tej ostatniej trasy należy zjechać w DW 427, która prowadzi przez Zakrzów. Zespół pałacowo-folwarczny znajduje się w północnej części wsi, na zachód od głównej drogi (ul. Chopina). Do samego pałacu prowadzi ulica Parkowa. Teren wokół ogrodzony, dojście przez stadninę koni.
Dokładna lokalizacja dworu:
50.25687361772568, 18.158373293433048
Dokładna lokalizacja pałacu:
50.25657632075571, 18.153132959887927
Damian Dąbrowski,
Grudzień 2009 r., aktualizacje grudzień 2012r. i listopad 2021r.
Zdjęcia zabytków Zakrzowa z maja 2012r.
