Powiat jaworski, gmina Wądroże Wielkie
(nazwa niemiecka Klein Wandriß, Kreis Liegnitz)
Zabytki w Wądrożu Małym
Do rejestru zabytków wpisano pałac (nr rej. 795/L, decyzja z 28 grudnia 1987 r.). W ewidencji zabytków uwzględniono również zabudowania mieszkalne (oficyny) i gospodarcze zespołu pałacowego.
Pierwsza wzmianka o miejscowości Wądroże Małe (Klein Wandriß) pochodzi z 1413 roku, choć nie wskazuje wówczas jej właściciela. W XVI wieku dobra często zmieniały posiadaczy: w 1521 roku należały do Arnolda von Bock, w 1530 roku do Georga von Stosch, a w 1601 roku do Friedricha von Nostitz. W 1626 roku majątek był w rękach Dipranda von Nymtsch. Na początku XVIII wieku właścicielem dóbr był Georg Asmann von Loos (1720–1722). W 1744 roku na krótko przejął je Adam Friedrich, po czym przeszły w ręce rodu von Eicke (Christian, Christian Friedrich w 1756 r., Georg Adolph w 1765 r.). W 1789 roku właścicielem został baron von Schweiniz. W 1830 roku dobra należały do hrabiego Wilhelma Ponin-Poninskiego, a od połowy lat 40. XIX wieku do Carla Ludwiga Gottschlinga. Kolejnym właścicielem był baron Zöge von Manteuffel (1870 r.), a w 1876 roku majątek przeszedł w ręce rodu von Richthofen, który władał nim do początków lat 30. XX wieku. Ostatnim przedstawicielem rodu był porucznik w stanie spoczynku Ulrich von Richthofen-Pohlwitz. Po jego odejściu majątek przejęła spółka Schlesische Landgesellschaft, a po 1939 roku w upaństwowionym folwarku urządzono obóz pracy dla dziewcząt (Arbeitsdienstlager der weiblichen Jugend, RADwJ nr 9/50).
Dwór w Wądrożu Małym został wzniesiony w latach 80. XVI wieku jako stosunkowo niewielki, jednobryłowy obiekt w stylu renesansowym, zbudowany z kamienia na planie prostokąta o dłuższej osi wschód–zachód. Najprawdopodobniej w XVIII wieku został podwyższony do trzech kondygnacji i przykryty czterospadowym dachem mansardowym z powiekami. Główne wejście umieszczono na osi południowej fasady, a okna przyziemia otrzymały kamienne obramienia z gzymsowymi naczółkami i podokiennikami, część wyposażono w kute kraty. Okna wyższych kondygnacji osadzono w prostych oprawach z tego samego materiału. Dwutraktowe wnętrza rozplanowano wokół obszernej sieni z przechodem i biegiem schodów, przy czym część pomieszczeń była sklepiona krzyżowo, piwnice – kolebkowo, a wyższe kondygnacje otrzymały stropy fasetowe ze sztukaterią.
Około połowy XIX wieku, bądź nieco później, do tylnej (wschodniej) elewacji dostawiono dwukondygnacyjne skrzydło z wysoką, oktogonalną wieżą w narożniku południowo-wschodnim oraz drewnianą oranżerię. Wieża otrzymała zwieńczenie w formie krenelażu i tarczę zegarową. Elewacje utrzymano w stylistyce neogotyku angielskiego, z pseudomachikułami i łamanymi naczółkami, a okna regularnie rozmieszczono w prostokątnych oprawach. Skrzydło z wieżą przedstawiono na karcie pocztowej z przełomu lat 30. i 40. XX wieku.
W latach 20. XX wieku wprowadzono kolejne zmiany: przed wejściem głównym wzniesiono dwukondygnacyjny przedsionek z tarasem, naroża budynku podkreślono pseudoboniowaniem, pod oknami wykonano płycinowe fartuchy, a wnętrza przebudowano, m.in. klatkę schodową. Sień zyskała dwubarwną posadzkę lastrykową.
Rezydencja w latach 30. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/9684209,foto.html (dostęp: 13.09.2025 r.)
Źródło: https://polska-org.pl/5885858,foto.html?idEntity=517760 (dostęp: 13.09.2025 r.)
Po 1945 roku dwór przeszedł w ręce gminy i został przekształcony w wielorodzinny dom mieszkalny, a zabudowania folwarczne rozparcelowano między rolników. W latach 70.–80. XX wieku rozebrano znajdujące się w złym stanie technicznym skrzydło z wieżą. W 1978 roku przeprowadzono remont piwnic, a w 1990 roku uzupełniono tynki, naprawiono dach i system odprowadzania wody. Wówczas zlikwidowano narożne boniowanie, fartuchy podokienne i lukarny.
Obecnie budynek pozostaje zamieszkany i jest utrzymany w zadowalającym stanie technicznym, choć widoczne są zawilgocenia dolnej partii murów oraz ubytki tynków. Pałac w Wądrożu Małym zachowuje czytelną strukturę renesansowej bryły z XVIII-wiecznym podwyższeniem. W pobliżu rezydencji nie zachował się dawny park. Na południe od pałacu rozciąga się duży prostokątny majdan. Dziedzinie pofolwarczny otaczają liczne zabudowania mieszkalne i gospodarcze.
Wądroże Małe położone jest około 13 kilometrów na północny wschód od Jawora. Z miasta powiatowego dojazd lokalnymi drogami przez Mierczyce. Dojazd poprawia położony w pobliżu węzeł Wądroże Wielkie na autostradzie A4. Zespół pałacowy znajduje się we wschodniej części wioski. Dokładna lokalizacja pałacu:
51.10861323326751, 16.312378291507457
Damian Dąbrowski,
Wrzesień 2025r.
