Powiat średzki, gmina Kostomłoty
(nazwa niemiecka Weicherau, Kreis Neumarkt)
Zabytki w Wichrowie
Do rejestru zabytków w Wichrowie został wpisany kościół filialny p.w. Narodzenia NMP (nr rej.: A/972 z 20.09.2006r.).
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół willowy z folwarkiem (nr 18-22): willa, twz. Pucher-Villa (nr 18), stajnia i powozownia, oficyna mieszkalna, obecnie dom mieszkalny (nr 19), oficyna mieszkalna (nr 20), oficyna i kuźnia, obecnie dom mieszkalny (nr 21), oficyna mieszkalna (nr 22), stodoła i świniarnia, obora i mleczarnia, stajnia i spichlerz.
Miejscowość wzmiankowano w 1267 roku jako Wytherow, w 1315 roku jako Wicherow, a w 1360 roku pod nazwą Primo Wicherow. W 1351 roku właścicielem majątku w Wichrowie był rycerz Heinrich de Swyn. Wieś w rękach jego rodu została przez kolejne kilkadziesiąt lat. W 1435 roku w dobrach wzmiankowano Johanna Swena. W 1510 roku Wenzel von Schweinichen sprzedał posiadłość Heinzowi i Mertenowi Schnorrbein. W połowie XVII wieku Wichrów należał do rodu von Seidlitz. Następnie rodzina ta utraciła majątek by ponownie go nabyć na początku kolejnego stulecia. W 1701 roku Rudolf von Seydlitz odkupił majątek z siedzibą rycerską od Filipa Hermanna Ernsta. Dwa lata później Wichrów zakupił opat Othmar Zinke. Odtąd aż do sekularyzacji w 1810 roku włości należały do klasztoru benedyktynów w Legnickim Polu. Według opisu z 1795 roku w Wichrowie znajdował się pański folwark, katolicki kościół filialny, szkoła, karczma, 10 gospodarstw kmieci, 3 wolnych zagrodników, 8 zagrodników omłockowych, 24 inne budynki oraz wiatrak. W sumie wieś składała się z 49 zabudowań i liczyła 259 mieszkańców, w tym 1 gorzelnika, 4 tkaczy lnu i 1 kowala. Poza miejscowością znajdowała się karczma Straβkretscham, obok której istniały dwie kolejne zagrody wiejskie. W 1830 roku majątek wchodził w skład królewskiej domeny. W Wichrowie wzmiankowano 53 domy, pałac, folwark, 335 mieszkańców, w tym 35 ewangelików, katolicki kościół podlegający parafii w Osieku w powiecie strzegomskim, katolicką szkołę, wiatrak, browar, gorzelnię oraz karczmę. W 1845 roku posiadłość pozostawała częścią domeny królewskiej. W wiosce znajdował się pałac, folwark, katolicki kościół podległy parafii w Osieku w powiecie strzegomskim, katolicka szkoła, wiatrak, browar, gorzelnia, 5 warsztatów tkackich, 9 innych rzemieślników, a także czterech handlarzy. W części wsi: Straβkretscham wzmiankowano karczmę. Wichrów liczył 384 mieszkańców, w tym 50 ewangelików. Ewangelicy posiadali kościół w Mieczkowie. W 1849 roku większość majątku królewskiego w Wichrowie nabyła rodzina Hersel. Jako właściciel dóbr Hersel został wymieniony w księgach adresowych do 1876 roku. Następnie włości należały do jego spadkobierców, w tym córki Mathilde, żony Carla Schwanke. Przynajmniej od 1886 roku folwark dzierżawił Paul Thamm, mąż Clary z domu Schwanke, córki Mathilde i Carla. W 1894 roku właścicielkami dóbr były Clara Thamm, z domu Schwanke, mieszkająca w Wichrowie oraz Theodolinde Grosch. Posiadłość liczyła 147ha, w tym 127ha pól uprawnych, 14ha łąk, 6ha stawów, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. W księdze adresowej z 1912 roku jako właścicieli majątku wymieniono jeszcze Clarę Thamm, z domu Schwanke z Wichrowa oraz porucznika Groscha, zamieszkałego w Baden-Baden. Jeszcze w tym samym roku posiadłość nabył porucznik Fritz Pucher. W 1921 roku powierzchnia majątku wynosiła 157ha, w tym 137ha pól uprawnych, 14ha łąk, 6ha stawów, dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Porucznik w stanie spoczynku Fritz Pucher pozostał właścicielem dóbr przynajmniej do 1937 roku. Wielkość gospodarstwa zmniejszyła się i w przededniu drugiej wojny światowej liczyło ono 132,77ha, w tym 121,5ha pól uprawnych, 4,5ha łąk, 1,5ha pastwisk, 0,5ha parku, 1,25ha ogrodu, 3,77ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w Wichrowie wzmiankowano w 1830 i 1845 roku. Rezydencja pochodziła zapewne z czasów kiedy majątek należał do rycerstwa. Pod rządami benedyktynów z Legnickiego Pola, a następnie urzędników domeny królewskiej budynek musiał w znacznym stopniu podupaść. Zapewne został rozebrany około połowy XIX wieku. Brak przekazów ikonograficznych nie pozwala na opisanie tej nieistniejącej budowli. Po przejęciu dóbr przez Hersela w pobliżu stawu została wzniesiona nowa siedziba, pełniąca później rolę oficyny (nr 22). Około 1925 roku pod rządami Fritza Puchera wybudowano nową rezydencję, w formie modernistycznej willi z elementami art déco.
Widokówka z Wichrowa z lat 30. XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/4651747,foto.html?idEntity=505947 (dostęp: 18.02.2022r.)
Po 1945 roku majątek przekazano w zarząd Państwowemu Gospodarstwu Rolnemu. Pierwotnie czworoboczny dziedziniec folwarczny był z każdej strony otoczony zabudowaniami mieszkalnymi i gospodarczymi. Część budynków rozebrano kiedy folwark znajdował się w gestii PGR-u: w 1953r. stodołę, w 1954r. wozownię, w 1978r. owczarnię. Do dziś w najlepszym stanie przetrwały skrzydła północne i zachodnie folwarku. Na zachód od folwarku rozciąga się niewielkie zadrzewienie otaczające willę właściciela. Po 1945 roku willa była wykorzystywana jako wielorodzinny budynek mieszkalny oraz siedziba Klubu Środowiskowego „Kuźnia”. Zabytek został przekształcony w latach 90. XX wieku. Willa o malowniczej, rozczłonkowanej bryle, podpiwniczona, dwukondygnacyjna, nakryta dachami mansardowymi i wielospadowymi. Elewacje uproszczone, pozbawione ozdobnych detali, o częściowo zmienionym układzie otworów okiennych.
W pobliżu dawnego majątku znajduje się pomnik poświęcony ofiarom hitlerowskiego terroru. W styczniu 1945 roku przez Wichrów przechodzili więźniowie obozu Fϋnfteichen (Miłoszów). Był to element tzw. Marszu Śmierci. Kolumna więźniów maszerowała do obozu macierzystego Gross-Rosen. W trakcie przejścia przez okolice Wichrowa miała miejsce ucieczka kilkunastu więźniów. Marsz wstrzymano a pozostałych więźniów ulokowano w budynkach gospodarczych majątku rodziny Pucher. Po wyłapaniu uciekinierów na miejscu rozstrzelano ponad 120 osób. Ofiary zakopano w dole w pobliżu folwarku. Pomnik ku czci pomordowanych wzniesiono w latach 70. XX wieku.
Wichrów położony jest około 20 kilometrów na południe od Środy Śląskiej. Dojazd z miasta powiatowego drogami lokalnymi przez Ciechów, Cesarzowice, Piersno, Kostomłoty. W Kostomłotach znajduje się węzeł łączący autostradę A4 i DK5. Dawny majątek położony jest na zachodnim krańcu Wichrowa, przy głównej ulicy prowadzącej w stronę Mieczkowa.
Dokładna lokalizacja willi (nr 18):
51.03381315139023, 16.567299421020067
Damian Dąbrowski,
Luty 2022r.
