Powiat wrocławski, gmina Kąty Wrocławskie
(nazwa niemiecka: Malkwitz, w latach 1937-1945 Waldtal, Kreis Breslau)
Miejscowość wzmiankowana po raz pierwszy w 1255 roku jako Malkowitz. W 1310 roku Malkowice zostały lokowane na prawie niemieckim. Od drugiej połowy siedemnastego stulecia do 1795 roku właścicielami wioski byli przedstawiciele rodziny von Oberg. Następnie dobra rycerskie w Małkowicach przejął Joseph von Rothenberg. W tym czasie miejscowość liczyła 427 mieszkańców. W Małkowicach znajdował się m.in. pałac, folwark, młyn, piekarnia, browar, katolicka oraz ewangelicka szkoła. Według źródła z 1830 roku Joseph von Rottenberg pozostał właścicielem posiadłości. W 89 domach w Małkowicach mieszkało 560 osób, spośród których 254 były wyznania ewangelickiego. W 1839 roku Joseph von Rottenberg sprzedał majątek w Małkowicach Jacobowi Philipowi Silberstein. W 1845 roku wioska liczyła 647 mieszkańców, w tym 302 ewangelików. W Małkowicach w dalszym ciągu funkcjonował wspomniany wcześniej browar i gorzelnia. Na folwarku hodowano m.in. 900 sztuk owiec merynosów. Kościół parafialny należał do katolików, jednak w miejscowości działała także szkoła ewangelicka. Kolejnymi właścicielami majątku w Małkowicach byli Johann Philip i Julius Silberstein. W 1886r. należące do Juliusa Silbersteina dobra liczyły 359ha, w tym 261ha pól uprawnych, 47ha łąk, 36ha lasów, dróg i podwórzy gospodarczych. Hodowano konie, bydło, świnie i 680 sztuk owiec. Po śmierci Juliusa Silbersteina majątek otrzymała w spadku wdowa po nim Pani Philippine Silberstein, wzmiankowana w księdze adresowej z 1894 roku. Przed 1902 rokiem posiadłość przeszła na własność panny Betty Silberstein. W 1909 roku dzierżawcą i generalnym pełnomocnikiem do spraw majątku był Otto Steuer. Przed 1912 rokiem prawdopodobnie jego żoną została Betty Silberstein i w ten sposób dobra przeszły na własność rodziny Steuer. W 1912 roku powierzchnia dóbr rycerskich w Małkowicach wynosiła 406ha, w tym 308ha pól uprawnych, 45ha łąk, 35,5ha lasów, 1,5ha łoziny, 12,6ha pastwisk, 3,4ha ogrodu, dróg i podwórzy gospodarczych. Otto Steuer jako właściciel posiadłości wymieniany był w księgach adresowych do 1937 roku. Za jego rządów dobra zostały nieco powiększone i w 1937 roku liczyły 414,84ha, w tym 289,24ha pól uprawnych, 24,04ha łąk, 37,31ha lasów, 35ha pastwisk, 12,65ha stawów, 3,5ha parku i ogrodu, 13,1ha dróg, podwórzy gospodarczych i nieużytków. Zarząd nad folwarkiem sprawował inspektor Heinrich Kirchberger. Po drugiej wonie światowej włości rodziny Steuer zostały przejęte przez państwo polskie. W 1949 roku na bazie folwarku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne, w latach siedemdziesiątych XX wieku podporządkowane Stacji Hodowli Rolnej w Sadkowie. Pałac w Małkowicach został przeznaczony na mieszkania dla pracowników przedsiębiorstwa. Po upadku PGR-ów na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku zarząd nad gospodarstwem przejęły agendy rządowe. Najpierw Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, a od 1999 roku jej następczyni Agencja Nieruchomości Rolnych. Pałac pozostaje w zasobach ANR i w dalszym ciągu pełni funkcję mieszkalną. W związku z tym budynek można zobaczyć z zewnątrz.
Pałac
Rezydencja w Małkowicach wzmiankowana była już w 1795 roku. Obecny pałac ufundował w połowie XIX wieku kupiec Jacob Silberstein. Jakieś trzydzieści lat później siedzibę rodziny Silberstein jego następcy poddali modernizacji. Odtąd budynek uzyskał neoklasycystyczny wygląd. Pałac murowany z cegły, potynkowany, założony na planie prostokąta, dwukondygnacyjny, z poddaszem nakrytym płaskim dachem. Fasada z centralnym ryzalitem mieszczącym na parterze główne wejście do budynku. Ryzalit wieńczy trójkątny przyczółek. Elewacje o skromnej dekoracji, częściowo boniowane, z wydatnym gzymsem między kondygnacjami. Fasada pałacu skierowana jest na dziedziniec gospodarczy dawnego folwarku. Do rezydencji przylegają również pozostałości parku.
Zabytki w Małkowicach
Do rejestru zabytków w Małkowicach wpisano kościół parafialny p.w. Świętej Trójcy, cmentarz przykościelny, kamienne ogrodzenie cmentarza (5.03.1964r. i 14.07.1997r., nr rej.: 1253); zespół klasztorno-opiekuńczy elżbietanek przy ul. Klasztornej 1 (27.11.2007r., nr rej.: A/625/1-3): klasztor z kaplicą, budynek gospodarczy – obecnie hydrofornia, dom mieszkalny obsługi zakładu; zespół pałacowy przy ul. Krótkiej: pałac, oficynę pałacową, stajnię z częścią mieszkalną i park (4.08.2009r., nr rej.: A/1268/1-3). Ponadto w ewidencji zabytków miejscowości Małkowice znajdują się m.in. zabudowania gospodarcze dawnego folwarku: dwie obory, stajnia i trzy stodoły.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Małkowic zapewniają autokary prywatnego przewoźnika (firma Usługi Transportowo-Osobowe „KRUK” Szymon Kruk) kursujące z Udanina i Wrocławia. Ze względu na możliwość znalezienia przesiadki polecam dojazd przez Wrocław. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic autostradą A4 w kierunku Legnicy do węzła Pietrzykowice (w przyszłości ma zostać zlikwidowany), następnie lokalną drogą na północ (ul. Fabryczna) do Pietrzykowic i dalej DK347 w stronę Kątów Wrocławskich. Za miejscowością Sadków z tej ostatniej trasy należy skręcić w prawo w lokalną drogą (ul. Kolejowa) prowadzącą do Małkowic. Odległość: z Gliwic w jedną stronę około 180km. Dwór wraz z zabudowaniami gospodarczymi dawnego folwarku znajduje się w centrum miejscowości, na lewo od głównej drogi. Samochód można zaparkować na dawnym dziedzińcu gospodarczym, praktycznie w bezpośrednim sąsiedztwie dworu.
Damian Dąbrowski,
Lipiec 2013 r.