Powiat świdnicki, gmina Dobromierz
(nazwa niemiecka Kauder, Kreis Bolkenhain, od 1932r. Kreis Jauer)
Zabytki w Kłaczynie
Do rejestru zabytków w Kłaczynie zostały wpisane:
- kościół filialny p.w. św. Jakuba Apostoła, XV w., XVIII w., nr rej.: A/1691/903 z 27.07.1961r.
- ruiny zamku, XVI w., nr rej.: A/4235/966 z 3.11.1961r.
- dom nr 13, XIX w., nr rej.: A/4234/2075 z 6.06.1972r.
Ponadto w ewidencji zabytków uwzględniono m.in. zespół folwarku (nr 101)
– zabudowania wokół podwórza I: rządcówka (obecnie dom mieszkalny), stajnia, kuźnia (obecnie warsztat), dom mieszkalny, obora z częścią mieszkalną, stodoła (obecnie magazyn), budynek wielofunkcyjny (spichlerz, wozownia, stajnia), dwie stodoły, wozownia, kancelaria i kasa (obecnie dom mieszkalny), dom mieszkalny robotników folwarcznych, stolarnia, piekarnia, fragment starego ogrodzenia, domy robotników folwarcznych nr 32, 33, 97, 98, 99, 100
- zabudowania w zespole folwarku wokół podwórza nr II: stodoła, spichlerz, wozownia, mieszkanie (obecnie mieszkanie i magazyn), obora, budynek inwentarski, dom robotników folwarcznych (nr 36).
Wieś wzmiankowano w 1316 roku jako Kodyr. W kolejnych stuleciach wioska należała do rodów von Schweinichen i von Reibnitz (od 1399r.). Od 1482 roku z Kłaczyny pisał się Diprand Reibnitz, w latach 1491-1501 podstarości księstwa świdnicko-jaworskiego. W 1529 roku właścicielem Kłaczyny był Franz von Reibnitz, a w 1626 r. – Hans von Reibnitz. W 1654 roku majątek w Kłaczynie posiadał George von Schweinitz. Odtąd aż do 1945 roku dobra pozostały w rękach rodu von Schweinitz. W 1830 roku w Kłaczynie wzmiankowano Hansa Melchiora Juliusa hrabiego von Schweinitz und Crayn. Następnie włości otrzymał w spadku Hans Ernst Friedrich von Schweinitz und Crayn (ur.1795r., zm.1866r.). Kolejnymi właścicielami posiadłości byli syn Hansa Ernesta – Hans Timotheus Julius Gottlob David (ur.1838r., zm.1879r.) – i wnuk – Hans Friedrich Julius Vladimir hrabia von Schweinitz und Crayn baron von Kauder (ur.1866r., zm.1952r.). Dobra w Kłaczynie od 1778 roku wchodziły w skład majoratu Jugowa. W 1930 roku majorat liczył 1762ha powierzchni. Sama posiadłość w Kłaczynie mierzyła 715,5ha, w tym 319ha pól uprawnych, 71ha łąk, 21ha pastwisk, 295ha lasów, 10ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków. Folwark prowadził inspektor dr Franz Grothe, mający do pomocy dwóch asystentów.
W XIV lub XV wieku na wsypie w starorzeczu Nysy Szalonej wzniesiono czterokondygnacyjną wieżę mieszkalną otoczoną czworobokiem murów obronnych (15,5mx17m.). Założenie obronne zostało zniszczone w czasie wojen husyckich. W pierwszej połowie XVI wieku zamek rozbudowano o podzamcze założone na nieregularnym planie. Odtąd rezydencja składała się z wieży (7mx7m), dziedzińca i dwóch skrzydeł budynków mieszkalnych i gospodarczych, m.in. kuchnia. Wieża w trakcie tej rozbudowy otrzymała zwieńczenie attykowe, podobne do zastosowanego na zamku w Bolkowie. Zachowane fragmenty sugerują, że pomieszczenia nakrywały sklepiania kolebkowe i kolebkowo-krzyżowe. Kres świetności zamku przyniosła w XVII wieku wojna trzydziestoletnia. Właściciele majątku nie zdecydowali się na odbudowę zrujnowanej warowni, lecz wznieśli nową siedzibę.
Pałac wzmiankowany w Kaczynie wraz z dwoma folwarkami w 1785, 1830 i 1845 roku jest jeszcze bardziej zagadkową budowlą niż opisany wyżej zamek. Nie zachowały się żadne przekazy ikonograficzne prezentujące tą zapewne siedemnastowieczną siedzibę szlachecką. Rezydencja spłonęła w połowie XIX wieku, za rządów Hans Ernst Friedrich von Schweinitz und Crayn (ur.1795r., zm.1866r.). Ponieważ posiadał on pałac w pobliskiej Jugowej nie zdecydował się na odbudowę spalonego budynku. Siedzibę w Kłaczynie rozebrano, tak że nie pozostał po niej najmniejszy ślad. Odtąd majątek miał dla rodziny von Schweinitz und Crayn tylko gospodarcze znaczenie.
Nieco zamieszania w opisach dóbr w Kłaczynie wywołuje budynek oznaczony jako nr 101. W części opracowań podaje się, że jest to dawny dwór. Budynek murowany na planie prostokąta, podpiwniczony, dwukondygnacyjny, z częściowo użytkowym poddaszem, nakrytym dachem dwuspadowym z powiekami i sygnaturką na kalenicy. Główne wejście na osi elewacji północno-zachodniej, poprzedzone schodami. Budynek ten najprawdopodobniej pochodzi z XVIII lub XIX wieku i według ewidencji zabytków pełnił jedynie funkcję siedziby zarządcy posiadłości, m.in. wspomnianego wyżej inspektora dr Franza Grothe.
Co ciekawe również niemieccy mieszkańcy wioski w pierwszej połowie XX wieku nie byli przekonani co do funkcji budynku, który na jednej z widokówek występuje jako „Schloss”, a na drugiej jako „Inspektorhaus”.
Źródło: https://polska-org.pl/5947873,foto.html?idEntity=3365868 (dostęp: 27.10.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/774557,foto.html?idEntity=3365868 (dostęp: 27.10.2019r.)
Po 1945 roku rozległe zabudowania dwóch folwarków użytkowane były przez Państwowe Gospodarstwo Rolne. Rządcówkę zamieniono w wielorodzinny budynek mieszalny i do dziś pełni ona tą funkcję. Budynki gospodarcze spotkał gorszy los. W ostatnich dekadach część z nich nie jest używana. W tych zabudowaniach w wyniku zaniedbań i dewastacji doszło do zawalenia dachów, w skutek czego powoli zamieniają się w ruiny. Z kolei ruiny samego zamku w ciągu ostatnich 70 lat nie były przedmiotem zainteresowania historyków czy konserwatorów. Przy zabytku nie prowadzono żadnych prac restauracyjnych, czy nawet zabezpieczających. W rezultacie z dekady na dekadę ruiny jest coraz mniej. Obecnie zamek prezentuje się mało okazale. Jest to właściwie kopiec ziemi i gruzu z niewielkimi fragmentami muru kurtynowego i resztkami dwóch ścian wieży. Dawna fosa jest obecnie sucha, dzięki czemu można bez przeszkód dostać się do ruin zamku.
Ruiny zamku w XIX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3416805,foto.html?idEntity=515225 (dostęp: 27.10.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/3275167,foto.html?idEntity=515225 (dostęp: 27.10.2019r.)
Ruiny zamku w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/3743816,foto.html?idEntity=515225 (dostęp: 27.10.2019r.)
Źródło: https://polska-org.pl/3747513,foto.html?idEntity=515225 (dostęp: 27.10.2019r.)
Kłaczyna położona jest niecałe 30 kilometrów na północny-zachód od Świdnicy. Z miasta powiatowego najkrótszy dojazd drogami wojewódzkimi nr 35 i 34 do Dobromierza i dalej drogą lokalną przez Bronów. Obydwa folwarki znajdują się w środkowej części Kłaczyny. Przy czym folwark z rządcówką (nr 101) położony jest na wschód od głównej drogi (Bronów – Roztoka), a z kolei folwark z ruinami zamku zlokalizowany jest na zachód od tej drogi (zabudowania pod nr 36).
Damian Dąbrowski,
Październik 2019r.