Powiat jaworski, gmina Wądroże Wielkie
(nazwa niemiecka Gross Wandriss, Kreis Liegnitz)
Zabytki w Wądrożu Wielkim
Zespół pałacowo‑folwarczny w Wądrożu Wielkim jest wpisany do rejestru pod numerem A/3402/1057/L z dnia 15 maja 1996 r. Wpis obejmuje:
- pałac z XVII–XIX w.,
- park pałacowy (wiśniowy drzewostan i kompozycja krajobrazowa), który ma odrębny numer wpisu 656/L z 23 grudnia 1983 r.
- zabudowania folwarczne – oficyny, stajnie, obory, budynki gospodarcze – wchodzące w skład zespołu konserwatorskiego.
Zabudowania są również ujęte w ewidencji zabytków, co potwierdza dalszą ochronę prawną tego założenia.
Pałac wywodzi się z pierwszej połowy XVII wieku. Potwierdzają to typowe dla renesansowego dworu sklepione piwnice, grube na ponad metr mury i układ fundamentów zachowane w obecnym obiekcie. W otoczeniu istniał od przynajmniej drugiej połowy XVII w. ogród gospodarczo-ozdobny. Otoczony był kamiennym murem. Rezydencja przeszła znaczące przebudowy: barokową około 1720 r., kolejną około 1800 r. oraz reprezentacyjną modernizację pod koniec XIX i na początku XX w. — za czasów rodziny von Heinen. W opisie miejscowości z 1830 r. w Wądrożu Wielkim wzmiankowano pałac, folwark, 100 domów, 705 mieszkańców, w tym 14 katolików, ewangelicki kościół, ewangelicką szkołę, wiatrak oraz cegielnię. W skład wsi wchodził pański folwark Augustów (Augustenhof). Właścicielem dóbr był radca Karl Friedrich Ludwig von Heinen z Wrocławia, który sześć lat wcześniej zakupił posiadłość od Ernsta von Görlitz. Rodzina von Heinen to niemiecko-skandynawska szlachta, zasłużona w administracji i wojsku w Prusach w XVII–XVIII w. Najważniejszym przedstawicielem rodu związanym z Wądrożem Wielkim był Gustav von Heinen (ur. 1818/19 r., zm. 1898 r.) prawnik, polityk, starszy ziemski, poseł do pruskiej Izby Reprezentantów (w latach 1855–1858) oraz Reichstagu Północnoniemieckiego Związku (1869 r.). W 1894 r. należące do niego dobra rycerskie Wądroże Wielkie wraz z folwarkami Augustów i Dobrzęcin (Marienhof) miały powierzchnię 788 ha. Gustav von Heinen poza modernizacją pałacu dokonał przeobrażeń parku i rozbudowy folwarku. Na przełomie XIX/XX w. stworzono naturalistyczny park z alejkami, gazonem, fontannami i stacją pomp (na dawnej górce widokowej). Rosną tu nadal platany klonolistne i dęby wiekowe (70–120 lat). Dziedziniec gospodarczy zamykał układ zabudowań: trzy murowane oficyny mieszkalno‑gospodarcze (zbudowane w 1870 r., przebudowane na przełomie XIX/XX w.), dwie stajnie i dwie obory. Całość ułożono w typowy folwarczny czworobok. W 1902 .r właścicielką majątku była Pani Elise von Heinen z domu von Thielau, zapewne wdowa po Gustavie. Włości dzierżawił Julius Seiffert. Właścicielka posiadłości zmarła po 1917 r., a dobra w spadku przeszły na Jego Ekscelencję generała Bolko hrabiego von Rödern (ur. 1853 r., zm. 1931 r.) z Berlina. W 1937 r. właścicielką dóbr była Jej Ekscelencja Wanda hrabina von Rödern z domu von Förster. Funkcję generalnego pełnomocnika pełnił major Max Erdmann hrabia von Rödern z Szymanowa w powiecie trzebnickim. Majątek Wądroże Wielkie z dwoma wspomnianymi wcześniej folwarkami miał powierzchnię 810 ha, w tym 532 ha pól uprawnych, 45 ha łąk, 53 ha pastwisk, 175 ha lasu, 2 ha parku, 2 ha ogrodu, 1 ha dróg, podwórzy gospodarczych i innych użytków.
Pałac w Wądrożu Wielkim w I połowie XX wieku
Źródło: https://polska-org.pl/8885592,foto.html?idEntity=517759 (dostęp: 2.08.2025 r.)
Od końca lat 40. XX w. majątek wraz z pałacem był użytkowany przez Państwowe Gospodarstwo Rolne. Po likwidacji PGR-u w latach 90. XX wieku zabudowania należały do AWRSP. Z czasem zostały sprywatyzowane. Obecnie majątek pozostaje własnością prywatną. Pałac pełni dziś funkcję biur prywatnego gospodarstwa rolnego, nie jest użytkowany jako rezydencja. W parku zachowały się oryginalne elementy krajobrazowe oraz układ przestrzenny z XIX w., a zabudowania folwarczne zachowały swój układ i elementy architektury z XIX – XX w. Z Wądrożem Wielkim wiąże się pewna historyczna ciekawostka. Lokalna opowieść mówi, że królowa Maria Kazimiera (Marysieńka), żona Jana III Sobieskiego, miała odpoczywać w tutejszym ogrodzie podczas podróży po Śląsku. Choć brak potwierdzeń historycznych, w parku wspomina się „drzewo Marysieńki” – stary platan, pod którym ponoć królową zaczarował widok tutejszej zieleni.
Wądroże Wielkie położone jest około 15 kilometrów na północny wschód od Jaworu. Z miasta powiatowego do Wądroża Wielkiego prowadzi lokalna droga (ul. Wiejska) przez Mierczyce. Dobry dojazd do miejscowości zapewnia również węzeł na autostradzie A4. Zespół pałacowo-parkowy znajduje się w centrum Wądroża Wielkiego, na wschód od głównej drogi. Dokładna lokalizacja pałacu: 51.11644779615798, 16.33256645089967
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2025r.
