Powiat głubczycki, gmina Branice
(nazwa czeska: Hradčany, niemiecka: Hratschein, w latach 1936-1945 Burgfeld, Kreis Leobschütz)
Pierwsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1377r. W średniowieczu wioska podzielona była przynajmniej na dwa działy, jeden z nich należał do rodu piszącego się „z Górdczan”, być może bocznej linii Oderskich, a drugi do rodziny Piwecz von Hratschein. W dokumencie z 1416r. występują trzej bracia z Gródczan: Wacław, Ulryk i Bohusz. Ze źródła z 1431r. znamy kolejnego przedstawiciela rodu, Bawora, prawdopodobnie syna jednego z wcześniej wymienionych braci. W latach 1431-1478 wzmiankowany był Ulryk z Gródczan, właściciel Třeboňa, żonaty z Anną, córką Mikołaja Heyde (zm. przed 1475r.) z Nowej Cerekwi, która wniosła mu w wianie Dzbańce. Ich syn Krzysztof, zmarły przed 1512r. był kolejnym właścicielem Gródczan. Następnie Elżbieta, siostra Krzysztofa wniosła dział w Gródczanach mężowi Herbordowi von Füllstein, w latach 1497-1519 właścicielowi Sośnicowic. Pierwszym przedstawicielem rodziny Piwecz występującym w dokumentach jako właściciel Gródczan był Mikołaj (zm. po 1421r.). Część miejscowości należała następnie do jego syna Marka (zm. po 1467r.) i wnuka Wacława (zm. przed 1496r.). Ostatnie wzmianki o rodzinie Piwecz w Gródczanach pochodzą z początku XVI wieku. W 1500r. Hynczik Piwecz, syn Jana Piwecza z Jabłonki (zm. po 1497r.) sprzedał swoją część Gródczan, w 1502r. swój dział sprzedał również jego brat Bernard (zm. po 1503r.). Na temat historii miejscowości w kolejnych wiekach zachowało się niewiele informacji. W siedemnastym stuleciu w Gródczanach znajdował się folwark rodziny Johnsfeld. Od 1622r. miejscowość wraz z resztą księstwa krnowskiego należała do księcia Karola von Lichtensteina. W 1782r. właścicielem Gródczan był hrabia Józef Sedlnicki z Nasiedla. Za jego rządów majątek został wyprzedany chłopom i w XIX w. w Gródczanach nie było już dóbr rycerskich. Część gruntów w 1796r. wykupiła rodzina Richtarsky, której przedstawiciele zamieszkiwali w Gródczanach do 1945 roku. Richtarscy posiadali największe gospodarstwa w miejscowości (np. w 1894r. i 1905r. Gut nr 17 – Wilhelm Richtarsky, 38ha, Gut nr 19 – Johann Richtarsky, 31,2ha) Prawdopodobnie pod koniec XIX w. Wilhelm Richtarsky wzniósł okazały dom, który Marek Gaworski w książce „Zamki, pałace i dwory Opolszczyzny. Podróż w nieznane” opisuje jako dwór. Oczywiście budynek ten nigdy dworem nie był. Wilhelm Richtarsky jako właściciel gospodarstwa o powierzchni 46,3ha (Gut nr 16) po raz ostatni został wymieniony w książce adresowej z 1921r. W rękach spadkobierców Wilhelma Richtarskego gospodarstwo wraz z domem pozostało do 1945r. Spośród właścicieli gruntów w Gródczanach warto również wymienić rodziny Langsch i Loska, posiadające znaczne gospodarstwa. Według ostatniej książki adresowej z 1937r. podział gruntów w Gródczanach wyglądał następująco:
Gut nr 16, właściciel: dziedzice Wilhelma Richtarskego, 48ha.
Gut nr 9, właściciel Paul Langsch, 42ha
Gut nr 4, właściciel Vinzenz Loska, własność rodziny od 1845r., 35,1ha.
Gut nr 2, właściciel Alexander Richtarsky, 33,8ha, własność rodziny od 1796r.
Gut nr 18, właściciel Heinrich Richtarsky, 31,1ha
Gut nr 14, właściciel Joseph Rohowsky, 24,8ha.
Gut nr 66, właścicielka Beate Oppler, 21ha
Gut nr 11, właściciel Max Mosler, 22,3ha
Gut nr 12, właścicielka Emilie Hofferek, 20,8ha
Gut nr 7, właściciel Wilhelm Schrammeck, 21,1ha
Gut nr 19, właściciel Oswald Hein, 16ha
Miejscowa ludność pochodzenia niemieckiego została z Gródczan wysiedlona w 1946r. W jej miejsce przybyły rodziny z okolic Stanisławowa i Zawiercia. Niestety nie udało się ustalić jak wykorzystywany było po drugiej wojnie światowej gospodarstwo Wilhelma Richtarskego. Obecnie z wybudowanego przez niego domu pozostały ruiny, które pewnie wkrótce znikną z krajobrazu wioski.
Dom Richtarskego - błędnie określany jako dwór.
Budynek murowany z cegły, potynkowany, wzniesiony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, nakryty był dachem czterospadowym. Fasada była sześcioosiowa, z centralnym ryzalitem zamkniętym trójkątnym przyczółkiem. W przyziemiu ryzalitu znajdowało się główne wejście do budynku poprzedzone filarowym gankiem. W elewacji ogrodowej znajduje się wydatny ryzalit, a w nim drugie wejście poprzedzone schodami. Elewacje budynku ożywiały obramowania otworów okiennych z ozdobnymi nadokiennikami i wydatny gzyms kordonowy pomiędzy kondygnacjami. Obecnie trudno określić układ wnętrz częściowo zawalonego budynku. Na jego osi znajdowała się zapewne sień, na lewo od niej były pomieszczenia mieszkalne, a na prawo gospodarcze.
Pocztówka z Gródczan – źródło http://www.sbc.org.pl/dlibra
Zabytki w Gródczanach
Do rejestru zabytków nie został wpisany żaden z budynków w Gródczanach.
Informacje praktyczne i dojazd
Dojazd komunikacją publiczną do Gródczan zapewniają autobusy PKS z Branic i Dzierżkowic. Podróżującym samochodem proponuję jechać z Gliwic DK408 do Sośnicowic, następnie DK919 do Raciborza i DK416 do Kietrza. Z Kietrza najlepiej wyjechać DK420 w stronę Pilszcza i za zabudowaniami Kolonii Lubotyń skręcić z tej trasy w prawo w lokalną drogę prowadzącą do Gródczan przez Ludmierzyce. Odległość: w jedną stronę niecałe 80 km. Samochód można zostawić przy kościele lub też zaparkować przed zrujnowanym domem Wilhelma Richtarskego – adres Gródczany nr 24.
Damian Dąbrowski,
Sierpień 2011 r.